KUMLUCADA KONUŞULAN AĞIZ ÖZELLİKLERİ
(TÜRKÇEMİZİN KUMLUCADA KONUŞULAN AĞIZ ÖZELLİKLERİ)
(KUMLUCA AĞZINDA TÜRKÇEMİZ)
Agız, bir dilin konuşma dilindeki farklılıklarıdır.Belli bir dilin konuşulduğu toplumlarda değişik yerleşim birimlerinin konuşma dilinde farklılıklar görülür.Buna dil biliminde “ağız” denir. Örnek: Karadeniz ağzı,Konya ağzı,Tekirdağ ağzı gibi. Büyük yerleşim birimlerinden daha küçük ilçe,belde,köy gibi yerleşim birimlerine inildikçe bu farklılık daha da çeşitlenir. Türkiye Türkçesi’nin konuşma dilinde Antalya ağzı diye bir farklı dil özelliği olmakla beraber ilçelerinin de kendine has ağız özellikleri vardır.Kumluca’yı tanıttığımız bu çalışmamızda Kumluca ve köylerinde yaşayan yerli insanlarımızın konuşma dilinde görülen ağız özelliklerinden örnekler aktarmayı uygun gördük.
A-Kumlucada kullanılan kelime örnekleri:(Sadece Kumluca’ya has)
| -VOY(VOOY): | Kişiler arasındaki hitaplarda,diyaloglarda kullanılan bir seslenme ünlemidir.Çok yaygındır. |
| Örnek : | “Voyy! Vooyy Amat aa ! (Hey Ahmet Ağa!) |
| -ULAN,ÜLEN: | Konuşmalarda cümle başı edatı veya hitap ünlemi gibi kullanılır.Sinirli ve kızmış bir kişinin cümlelerinde sıkça rastlanır. |
| Örnek : | “Ulan bene baksaa!”(Kızgın:Bana bak!-Beni Dinlermisin.) “Ülen herif! endene bişe söylesee” (Kadın Kocasına , öfkeyle:Herif! ona birşey söylermisin.) |
| -ENDE : | “şu” veya “o” işaret zamiri olarak kullanılan bir kelime. |
| Örnek : | “endeni versee”(Onu verirmisin.) “orda endeni dinleyen bile olmamış”(Orada onu dinleyen bile olmamış) |
| -HU : | “0”,”şu” anlamlarında zamir olarak kullanılır. |
| Örnek : | “Hu,ni deyi be?” (O (şu) ne diyor be?) |
| -ÖTAN,ÖTANIN, ÖTAKA : | “Öte yan”,”Öte yanın”,”öteki yaka” gibi anlamlarda kullanılan ve yer zarfı olarak kullanılan bir kelimedir. |
| Örnek : | “Ötanındakine bişe demicenmi?” (Öteyanındaki kişiye birşey demiyecekmisin?)”ötana git gız!” (Öte tarafa git kız!) |
| -BÖYÜN : | “Bugün” |
| Örnek : | “Böyün hava yaaşlı” (Bu gün hava yağışlı) |
| -BAKAAN : | İstek anlamlı bir fiil cümlesinin yüklem olan fiilinden sonra kullanılır ve o fiilin anlamını pekiştirmeye yarar. “bakalım” anlamında kullanılır. |
| Örnek : | “Beri gel bakaan” (beri gelmeni istiyorum).”Anlat bakaan”(Anlat bakalım.)”dinle bakaan” (Dikatlice dinle,iyi dinle bakalım.) |
| -HIH : | “İşte” kelimesi yerine kullanılan ve daha çok bir şeyin olduğunu belirtmek veya pekiştirmek için kullanılan bir kelime. |
| Örnek : | “hıh düştü” (işte düştü) |
| -HİNDİ : | “Şimdi” anlamında bir zaman zarfıdır. |
| Örnek : | “hindi yanına gelecen” (şimdi yanına geleceğim) |
| -MEH : | “al,buyur” anlamlarında kullanılır. |
| Örnek : | “Meh bunuda götür” (al bunuda götür.) Aynı sözcük bir isteğin gerçekleşmemesi sonunda oluşan öfkeyi ve bir fırsatın elden kaçtığını belirtmek içinde kullanılır. “meh getirdi” (Getirmedi) “Bi da meh gidersin” (bir daha gitme fırsatı bulamazsın. |
| -ÇİM (ÇİMMEK): | “banyo yaomak anlamında bir fiildir. |
| Örnek : | “Bu gün çocuğumu çimdirdim.”(Bu gün çocuğuma banyo yaptırdım.) |
| -YU (YUMAK) : | “Yıkamak” anlamında bir fiildir. |
| Örnek : | “Elini eyi yu” (Elini iyi yıka) |
| -GERE(GEREMEK): | “Kapamak” anlamında bir fiildir. |
| Örnek : | “kapıyı geremeyi unutma” (Kapıyı kapatmayı unutma) |
| -BALGI(BALGIMAK): | “rahat bir şekilde bolluk içinde yaşamak” anlamında bir fiil (Az kullanılıyor). |
| Örnek : | “Amat,Üsen a’nın köydeki baçasında balgıyı” (Ahmet Hüseyin ağa’nın Köydeki bahçesinde bolluk içinde dıştan yaşıyor.) |
| -SEYİR(SEYİRTMEK): | “koşmak” anlamında bir fiil. |
| Örnek : | “Seyirdirken üstünü başını batırmış”(koşarken üstünü başını kirletmiş) |
| -BATIR(BATIRMAK): | “Kirletmek” anlamında bir fiil. |
| Örnek : | “Çalışırken üstünü batırmış”(çalışırken üstünü kirletmiş) |
B-Yazı Dilinde olan Ancak Kumlucada farklı konuşulan kelimeler:
(Bütün fiiller söylenirken kelime kökünden sonraki gelen ünlüler uzatılarak ve ekteki bazı ünsüzler düşülerek telaffuz edilir.) Örneklerde bu durum,uzatılan ünlülerin üzerine kısa çizgi işareti konarak ve iki ünlü kullanılarak gösterilmiştir. Ayrıca Hem fiillerde hemde hem de isim ve isim soylu kelimelerde genizden çıkarılan “n” sesi farklı seslendirildiğinden bu tür örneklerde da “n” sesinin üzerine “~” işareti konulmuştur.)
| -OLUYU = | “oluyor” |
| -GELMEEYİ : | “gelmiyor.” |
| -GİTMEEYİ : | “gitmiyor” |
| -OLMAACAK : | “olmayacak” |
| -OKUMACAN : | “okumayacağım” |
| -OKUUCAN | “okuyacağım.” |
| örnek = | “Olmaacanı anlasıra gitmeecen dedi” (Olmayacağını anlayınca gitmeyeceğim dedi.) “Bu oğlan okumacaan deyi” (Bu oğlan okumayacağım diyor.) |
| -DURUYU = | “duruyor” |
| örnek = | “O,dünden beri yerinde duruyu”(O,dünden beri yerinde duruyor) |
| -GIR, GIRIV (GIRMAK, GIRIVMAK)= | “kırmak kırıvermek”anlamında kullanılır. |
| örnek = | “Hele bu sergedeye,domatisin fisilini gırıvdı” (hele şu yaramaza,domatesin yeni yetişen taze sürgününü kırıverdi. |
| *Nİ? | “ne?” |
| örnek = | “ni zaman gidivdin”(ne zaman gidiverdin) |
| *NEETÇEN | “ne yapacaksın,ne edeceksin” |
| örnek = | “neetçen endenleri?”(onları ne yapacaksın) |
| *SABAALA,AAŞAMLA, İLKİNDİN | = sabahleyin,akşamleyin,ikindin |
| Örnek = | “sabaala erkenden naylona çalışmaya gidiyiz, aaşam garangısında dönüyüz”(sabahleyin erkenden seraya çalışmaya gidiyoruz, akşam karalığında dönüyoruz.) |
| *GONUŞURKENE,GİDERKENE, ÇALIŞIRKENE | Konuşurken,gidiyorken,çalışırken. |
| Örnek = | “Ulan gonuşurkene lafımı kesme” (be adam konuşuyorken sözümü kesme) |
| *BİŞEE | = birşey |
| Örnek = | “ana yaa! oluna bişee de.”(Anne yaa! oğluna birşey söyle.) |
| *PÜSTÜT | bisküvi |
| Örnek = | “dükkandan bi kilo lokumla,bi kilo püstüt algel” (Bakkaldan bir kilo lokum ile bir kilo bisküvi al gel) |
| *YANAA | oraya,orası,yanın |
| *GOY,GOYUVU | koy,koyuver |
| Örnek= | “endeni yanaa goyuvu”(onu yanına koyuver) |
| *YÔRT | yoğurt |
| Örnek = | “bazardan yôrt aldım” (pazardan yoğurt aldım) |
| *ÇIKARAAN,GİDEEN, VARAAN | çıkarayım,gideyim,varayım |
| Örnek = | “gideen,varaan dedim”(gideyim,varayım dedim) |
| *BUBA,ANA,ABA | baba,anne,abla |
| *GUMUCA/KUMUCA | KUMLUCA |
| Endeme = Fide | Dimi = Şalvar |
| Sındı = Makas | Mıh = Çivi |
| Dıkım = Lokma | Yemiş = İncir |
| Dıngıl = Zayıf | Tığ = Şiş |
| Darı = Mısır | Yağlık = Mendil |
| Şibbek = Lastik terlik | Dünek = Kümes |
| Namısa = Cibindirik | Ensi = Ucu yanmış odun |
| Çaput = Parça Bez | Gilik = Çekirdek |
| Ölet = Salgın | Ölgülük = Ölü evi |
| Göce = Buğday yarması | Gebeş = Şişman |
| Haranı = Tencere | Dernemek = Toplamak |
| Kavuk = Yumak | Tirik = Sincap |
| Bakır = Metal Kova | Gıya = Amcaoğlu |
| Oba = Gezme | Bağırtlak = Çocuk önlüğü |
| Cibi = Civciv | Gulu = Hindi |
| Dul = Rüzgar görmeyen yer | Uğratmak = Yolcu etmek |
| Mızgamak = Uyuklamak | Fordal = Kilim |
| Heybe = Çanta | Topan = Yastık çeşidi |
| Gabaş = Kel | Endikmek = çekinti etmek |
| Tünmek = Zıplamak | Didek = Gaga |
| Kıh = Giyi | Dıllamak = Asmak |
| Dallamak = Kaldırmak | Fıydıklamak= Hızlıca atmak |
| Ebişmek = Sırtına binmek | Tiske = Fiske |
| Sırt = Giysi | Dürmek = Katlamak |
| Culutmak=Kara kara düşünmek | Cumbur = Yabani üzüm |
| Keme = Küçük fare | Suluk = Lavabo |
| Vıykırmak = Çığlık atmak | Çemkirmek = Bağırarak karşı gelmek |
| Yargın = Sırt | Üstdon=Kadınların giydiği şalvar |
| Yamalık = parça Bez | Duşak = Engel olan |
| Kaygınca = Dana burnu | Çötmük = Bel |
| Önge = Taş | Eslenmek = Seslenmek |
| Dığan = Tava | Yolak = Patika Yol |
| Hortlamak = Küsmek,darılmak | Dernemek = Toplamak |
| Boşak = Geride kalanlar | Alacık = Bir çeşit Çadır |
| Alat = Yem Koyma Yeri | Geveğen = Bir tür ot |
| Ece,Aga,Gaga = Ağabey | Takı tuku = Ufak tefek Eşya |
| Götlen = Akarsu | Vicivici = Cana yakın |
| Tabla = Senit | Muşmak = Şapkanın uç kısmı |
| Köşek = Deve Yavrusu | Koruk = Ermemiş,ekşi |
| Çiltim = Üzüm salkımı | Çingil = Ufak kova |
| Kesik = Kanal | Döndereç = Ekmek Çevrilen |
| Peşkir = Havlu | Duma = Nezle |
| Iskıran = Hamur kesilen alet | İzemek = Dar Yol |
| İşlik = Gömlek | Islak = Yaş,nemli |
| Fistan = Kadın Elbisesi | Dastar = Yazma |
| İstirpe = Kibrit | Lobya = Fasulye |
| Gabaş = Boynuzsuz hayvan | Oba = Gezme |
| Kıpırdak = Hareketli | Kümük = Küçük kulaklı |
| Öğrek = At Sürüsü | Irak = Uzak |
| Beze = Yuvarlak Hamur | Han=Suluk |
| Muar = Çeşme | Ümzük = Çaydanlığın ucu |
| Sibek = | Beşiğin ortasındaki deliğe yerleştirilen,bebeğin çişinin akıtıldığı pişirilmiş topraktan yapılmış derince kap. |
| Tote = | Çocuğun yeni yürümeye başlaması. |
| Göbet = | Derede suların toplandığı geniş ya da derin yer |
| Tepit = | Köpeğe verilen ekmek(az pişmiş) |
| Eynel = | Tarlada bir seferde işlenebilecek bölüm. |
| Ardılmak = | Kolları ile asılarak yaslanmak |
| Fırışka = | Esintiyle karışık yağmur |
| Tepsimek = | Ekmeğin saca yapışmayacak kadar pişmesi. |
| Baylan = | 1. Yaramaz -2. Çıt kırıldım, dayanıksız. |
| Ger = | Gri ile kızıl arası renk (Ger ördek) |
| Gurk = | Kuluçkaya yatacak tavuk. |
| Pürü = | Kuruyup, dökülerek yerde bir tabaka oluşturmuş ağaç yaprakları. |
| Pılçılmak= | Kumaş ya da dokuma türü sergilerin uç kısımlarının dokumasını bozulması. |
| Dengilmek= | Dirseği yere dayayıp,avuç içi ile başı destekleyerek yana doğru yaslanmak. |
| Dürüm = | Üç yufka ekmeğinin iç içe muska şeklinde katlanması. |
| Külür = | Mısırın daneleri alındıktan sonra kalan kısmı, koçan. |
| Çemremek = | Kol ya da paçaları geriye doğru sıvamak. |
| İteğ = | Senitin altına yazılır |
| Dibek = | İçinde buğday dövülen oyulmuş büyükçe taş. |
* SEBZE MEYVE İSİMLERİ *
| DOMATİS | domates; |
| BADILCAN | patlıcan |
| SUVAN | soğan |
| PORTAKIL | portakal |
| BÜBER | biber |
| FASİLLE | fasulye |
| MANDİLİN | mandalina |
| MALUR | marul |
| İLİMAN | limon |
| Örnek : | “büber laylonunun içine diktiim fasillelerden, badılcanlardan fazla para gazandım” (biber serasının içine diktiğim fasulyelerden, patlıcan serasından fazla para kazandım.) |
| BAAÇA | bahçe |
| Örnek : | “portakıl baaçasının kenarındaki sıraya bi mandilin,bi ilimon aacı diktim” (portakal bahçesinin kenarındaki sıraya bir mandalina,bir limon fidanı diktim.) |
| LAYLON | “Naylon,sera” |
| Örnek : | “bi naylon büber,bi naylon badılcan diktim” (bir sera biber,bir sera patlıcan diktim) |