Bu konuda Kumluca Eğitim tarihçesini Turgut Eken’in “MEDRESEDEN FAKÜLTEYE KUMLUCA EĞİTİM VE OKULLAR TARİHİ 1914-2014” isimli kitabının başlangıcı ile başlıyoruz.
1.BÖLÜM: CUMHURİYET ÖNCESİ EĞİTİM
1.1 – Yrd. Doç. Dr. Muhammet Güçlü araştırmalarından
Ben Kumlucada eğitimin Cumhuriyet sonrasını araştırdım ve onu yazmaya başladıktan sonra Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yard. Doç. Dr. Muhammet Güçlü ’nün TÜRKİYAT ARASTIRMALARI DERGİSİ’nde yayınlanan Makalesinin 2-Kumluca ve Kuzca Nahiyelerinin Eğitim Durumu başlıklı bölümünü alma gereği duydum. Muhammet Güçlü Hocamın araştırmasında Kumlucada Cumhuriyet öncesinde eğitim aynen şöyle;
“Anadolu Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı devletinin ilk dönemlerinde Kumluca bölgesinde medrese olduğuna ilişkin bilgi bulunmamaktadır. Hatta Kumluca bölgesinde XV.–XVI. yüzyıllarda bile medrese olmadığını Osmanlı belgelerinde tespit edebiliyoruz. M. Akdağ ve B. Karaca medrese öğrencilerinin çıkardığı suhte isyanlarını anlatırken Teke Sancağı’nın diğer kazalarında bulunan medreselerden ve isyancı öğrencilerden söz ederken, İğdir medreselerinden ve öğrencilerinden söz etmemesi dikkate değer bir kayıttır. Kumluca bölgesinin öğrencileri eğitimini Antalya, İstanos, Elmalı ve Finike medreselerinde yapmış olmalıdır. Kumluca bölgesinde eğitime ilişkin ilk verileri XIX. yüzyılın ikinci yarısında yayınlanmaya başlanan Konya Vilayet Salnamesinde tespit ediyoruz.
Buna göre Antalya merkez kazaya bağlı olan iğdir maa Kardıç nahiyesinde 17 cami, 5 medrese ve 20 İslam mektebi vardır. Nahiye bünyesinde gayri Müslimlere ait mektep ve kilise yoktur. XX. Yüzyılın başlarında Antalya merkez kazaya bağlı İğdir maa Kardıç nahiyesinde bir Hükümet dairesi, 13 camii ve mescit, 3 medrese, 10 mektep bulunuyordu. Görüldüğü gibi bölgeye ilişkin eğitim ile ilgili verilerde önemli tutarsızlıklar vardır. S. Fikri Erten’e göre İğdir-Kardıç nahiyesinde Kumluca Medresesi (Sarıkavak’da) ile Sarıcasu, Karacaören ve Gölcük adlı yerleşim yerlerinde birer medrese bulunmaktaydı.1913 yılı bilgilerini yansıttığını düşündüğümüz 1330/1914 mali yılına ait Konya Vilayet Salnamesine göre Antalya kazasına bağlı İğdir-Kardıç nahiyesinde 1896 yılında kurulan bir öğretmenli ve resmi Kumluca İptidaisi’nde 60 erkek öğrenci okumaktadır. 1913 yılına kadar okuldan 75 öğrenci diploma almıştır. Nahiye dâhilinde 1912 yılında kurulan bir öğretmenli, resmi Kemer İptidaisinin 43 erkek öğrencisi bulunmakta ve 11 öğrenciyi mezun etmiştir.”
1.2 – Müderrisler
Müderris Hüseyin Efendi
Müderris Hüseyin Efendi ile ilgili bir bilgi bulamadık. Babası vefat ettiği zaman 4 yaşında olan Oğlu Abdil Kaya’nın oğlu Mustafa Kaya ile sohbetimizde nerede okuduğuna dair bir bilgisi olmadığını söyledi. En yaşlı torunu o idi. Tek bildiğim 1860 da doğduğu ve 24.2.1919 da vefat ettiği. Baba adı Abdil, Anne adının Emine olduğu. Nerede öğrenci okuttuğuna dair bir bilgi yok. Ama Kumluca Medresesi olduğu zamanlar savaşta olduğu söyleniyor.
Müderris Salih Efendi
Torunu 1947 doğumlu Dr. Cahit Gürkan büyüklerinden duyduğu bazı bilgil[1]eri şöyle aktardı bize; “Dedem Müderris Salih Efendi, Hacı Süleymanlar Sülalesinden Süleyman oğlu 1868 doğumludur. O zamanlar İstanbul ve Antalya’ya giderek eğitim almış ve müderris olmuştur. Kumluca’ya gelince Erentepe ’ye yerleşmiş ve Şimdi İncircik köyü olan yerin şu anda piknik alanı olan mevkiinde medrese hocalığı yapmış. Kayınpederi Kadı imiş. Çok genç yaşta 1910 yılında vefat etmiş. Vefat ettiği zaman babaannem hamileymiş. Babanın ölümünden sonra doğan çocuk erkek olunca babasının adı olan Salih adını ona vermişler. Oda benim babam yine Salih Efendi lakaplı Salih Gürkan.
” Salnamede dört medrese görüldüğüne göre Kumluca da resmi olmayan medreselerde varmış. Ayrıca Müderris Hüseyin Efendi de Kumluca medresesinde görev yap[1]madığına göre 1913 yılına kadar devam eden Kumluca İptidaisinde görev yapmış olabilir.
1.3 – Medreseler
1.3.1 – Kumluca Medresesi
Kumluca Medresesi için yaptığımız araştırmalarda bir kayda rastlayamamamıza rağmen farklı kaynaklardan bir müderrisinin adını öğrenebildik. Müderris Fahri Efendi. Müderris Fahri Efendi Torunu Salih Doğan ile konuştuk Müderris Fahri Efendi’yi. Müderris Fahri Efendi 01.07.1862 Sarıkavak (Kumluca) doğumlu. Karacaören Köyü’nden Molla Mehmet Efendi ve eşi Şerife Hanımın oğlu.
Kumluca-Gücük Mevkiinden Fahri Efendi, İstanbul’da askerlik yaparken, komutanları tarafından keşfedilmiş ve birkaç ay askerlik yaptıktan sonra Denizli İli Çal İlçesi Süller kasabasına Hoca olarak tayin edilmiş. Orada Müderrisliğe kadar yükselen Fahri Efendi kasabanın en güzel kızlarından 1877 doğumlu Hörü Hanımla evlenir. Fakat kayın babası kızı verirken o kasabada yaşama şartı koyar. Bir kız, beş oğlan altı çocuğu olur.
Kumluca hasretiyle yanıp tutuşan Müderris Fahri Efendi, eşini Kumluca’ya gelmeye ikna eder. Çoluk çocuğunu da yanına alarak Kumluca’ya gelir. Eşine: “ev var” der. Ama gelince bir saz dama yerleşir ve daha sonra oturacak bir ev yapar.
Gücük Mezarlığı yakınındaki şimdilerde yalnızca yıkıntısı kalan Medrese’de hocalığı sürdürür. Medreselerin kapanması ile bu yapı mahalle sakinleri tarafından daha sonra mescit olarak yeniden düzenlenir. Yakın tarihe kadar var olan mescit yol genişleme çalışmaları sonunda yıkılmıştır.
Altı çocuğundan kızı Hanife ve oğulları Hilmi ile Mehmet Şükrü evlenmeden çok genç yaşta ölürler. Oğlu Salih de 24 yaşında vefat eder. Diğer iki oğlundan Yusuf Kumlucada kalır. Süleyman ise okuyarak subay olur. Bununla ilgili bilgiler Cumhuriyet dönemindedir.
Müderris Fahri Efendi 25.10.1930 tarihinde Kumluca da vefat eder.
1.3.2 – Sarıcasu Medresesi
Sarıcasu köyü Baysı mahallesi yeni adıyla Ortaköy köyünde 1926 doğumlu Hasan Dalmaz, 1935 doğumlu Süleyman Yaraş ve Müderris Mehmet Efendinin torununun oğlu 1944 doğumlu Hüseyin İnanç ile görüştüm. Hepsinin anlatımları yaklaşık aynı idi.
Medresenin yerinin Ömerbeleni mevkiine çıkarken sağ tarafta kalan yerde olduğu. Daha önceleri bina kalıntılarının bulunduğu ama şimdi artık düz bir arazi olduğu.
Müderris Mehmet Efendi ile ilgili bilgileri öğrencileri Kavacıklı Ali Hoca, Baysılı Molla Mehmet Hoca, Yeğeni Sarıağaçlı Süleyman ve onun halen 104 yaşında yaşayan eşinden veya onları dinleyenlerden öğrendikleri bilgileri şöyle aktardılar.
Müderris Mehmet Efendi Karacaörenli Hafız Ali Efendinin oğlu. Önce Sarıağaç mevkiine sonra da Baysıya gelirler. Nerede okuduğu bilinmemektedir. Ama Elmalı’da öğrenci okuturken köyüne döndüğü biliniyor.
Müderris Mehmet Efendinin 50 – 60 öğrencisi olurmuş. Medresede aş kaynarmış. Medrese 6 + 6 on iki odadan oluşuyormuş. Bu da medresenin yatılı olduğu ihtimalini akla getiriyor.
Müderris Mehmet Efendi ile ilgili bazı konuşulanlarda şöyle:
- Medresede sabah ezanı okuduğu zaman yukarıdan gelen yelinde etkisi ile sesi Kumluca’ya ulaşırmış.
- Cuma günleri ata biner öğrencileri ile birlikte Kumluca’ya cuma namazına gelirmiş.
3- Kurtuluş Savaşı başladığı zaman öğrencileri askere gittiği için medrese kapanır.
1.3.3 – Karacaören Medresesi
Karacaören köyünden 1922 doğumlu emekli imam Hüseyin Yarbaş ile yaptığımız sohbette medresenin İncirağacı mahallesinde değirmen ile cami arasında olduğunu, Hocasının ise Kara Efendi Lakaplı 1859 doğumlu Mehmet Hoca olduğunu söyledi. Kara Efendi ulema bir insan olup; yaklaşık iki yıl gibi görev yaptıktan sonra 1916 da vefat eder. Yerine Hacı Çöller Sülalesinden Mustafa Efendi devam eder. İncirağacı’ndaki medrese binası yetmeyince bazı öğrenciler Evrenez mevkiindeki inde (mağara) devam ederler. Cumhuriyet sonrasında da bu inde eğitim bir müddet kaçak olarak devam eder. 1884 yılında doğan Mustafa Efendi 1938 yılında vefat eder. (bilgi : oğlu Mehmet Çiftcioğlu)
Kızılcaağaç Mahallesinden okula gelip giderken medresenin üstü olmayan duvarları yanından geçerdik. Sonraları oradan yol geçince o binada kayboldu. İlkokula girdiğim 1956 yılında Kara Efendi’nin eşi hala yaşıyordu. Her gün okula gelip giderken onun evinin yanından geçerdik.
1.3.4 – Gölcük (Gödene) Medresesi
Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Muhammet Güçlü’nün Türkiyat Araştırmaları Dergisinde yayınlanan Makalesinin “2-Kumluca ve Kuzca Nahiyelerinin Eğitim Durumu” başlıklı bölümünde “Iğdır Maa Kardıç” adıyla bilinen bölge hakkında bilimsel bir bilgi verilmektedir. XX. yüzyılın başlarında Iğdır Maa Kardıç nahiyesinde bulunan Medreselerden birinin bugünkü Gölcük Köyünde olduğu belirtilmektedir. Hâlbuki Medreselerin kuruluşundan sonra kurulan Kuzca nahiyesinin Merkezi Altınyaka (Gödene) dir. Yine bu köylerde yaptığım araştırmalara göre 1920 ve 1930’lu yıllarda yaşayan insanlar arasında eski harflerle Türkçeyi yazabilen çok insan vardır. Aksu Köy Enstitüsü 1946 yılı mezunu Remziye (Arıkan) Önder ve 1948 mezunu Kadir Önder Öğretmenlerimle yaptığım görüşmelerde, Kadir Önder Öğretmenim Gödenede Ferhat Hoca, Tevfik Hafız, Molla Mehmet, Cemali Hoca gibi derin hocaların bulunduğunu bunların muhtemelen medresede görev yapan hocalar olduğunu söyledi. Remziye Önder Öğretmenimin de hatırladığına göre şu andaki Kooperatif Balık Havuzu’nun karşı tarafında yani değirmenin altındaki derenin kenarında bir vakıf arazisi olduğunu, bu araziyi de vakıflardan babasının satın aldığını, hatta küçük bir bölümünün hala bölüşülemeden durduğunu belirtmiştir. Hatırladığı kadarı ile burasının medrese yeri olduğunu, çocukluğunda büyüklerin böyle konuştuğunu anlattı. Bu da medresenin Gölcük’te değil Gödene’de olduğuna işarettir. Ayrıca medreselerin bulunduğu yerlerde eğitim erken başlamasına rağmen Gölcük Köyünde 1960’ta başlamıştır.
Ayrıca sonraki sayfalarımızda Gödene (Altınyaka) ile ilgili bölümden de anlaşılacağı üzere Gödene o yıllarda çok merkezi bir yerdir.
CUMHURİYET DÖNEMİ EĞİTİM
Kumlucada eğitim, Cumhuriyetin ilanı yerine Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılışı sonrası başlar desek daha iyi olacak. 23 Nisan 1920’de TBMM açıldıktan sonra, 2 Mayıs 1920 tarih ve 3 sayılı yasası ile İcra Vekilleri Heyetinin (Bakanlar Kurulu) on bir vekâletinden (Bakanlık) biri olarak “Maarif Vekâleti” örgütlenmiştir.
Cumhuriyet İlkokulu (Kumluca Mektebi) kayıtlarının 1925-1926 ders döneminde ait sınıf geçme defterinde 5 sınıf olduğunu görüyoruz. Bu arada çağın teknolojisinden yararlanarak sanal ortamda gezerken Kumluca-Antalya doğumlu eski Anayasa Mahkemesi Başkanı Necdet Darıcıoğlu’na rastlıyoruz. Telefon ile bulduğum şu anda 89 yaşında olan Necdet Darıcıoğlu ile konuşmamızda Kumluca ile bağını sordum. “Ben Kumlucada sadece doğmuşum. Çok küçükken oradan ayrılmışız. Onun için pek hatırlamıyorum.” dedi. Babanız Kumluca da ne iş yapıyordu? soruma ise; “Öğretmendi. Kumluca’dan ayrıldıktan sonra uzun yıllar Antalyada Cumhuriyet ve Barbaros İlkokullarında çalıştı.” dedi.
Antalya Milli Eğitim Müdürlüğü Arşivlerinde yaptığım araştırmada Necmettin Darıcıoğlu’nun dosyasına ulaştım. Orada bulunan sicil dosyasında Kumluca Mektebi ikinci muallimliğine atandığı ve 15 Eylül 1339 (1923) tarihinde görevine başladığı yazmakta. Bu durum ve yukarıda belirttiğimiz 1925-1926 ders döneminde 5 sınıf olduğuna göre 1921- 1922 ders döneminde Okul açılmış olduğu kanaatine varırız. Bu Cumhuriyetin ilanından önce Kumluca da eğitimin başladığını göstermektedir.
Necmettin Darıcıoğlu kendi el yazısı öz geçmişinden de anlaşılacağı üzere Antalya Darülmuallimin (Öğretmen Okulu) mezunu olup; İlk görev yeri Kumluca’dır. İkinci muallim olarak atandığı Kumluca Mektebinde 1340 (1924) de baş muallim olmuştur. Kasım 1928 tarihine kadar burada görev yaptıktan sonra Antalya’ya tayin olmuştur.
Bu okul 1935 yılına kadar çeşitli binalarda eğitim gördükten sonra yeni bir okul temeli atılmış ve 1937 yılında tamamlanmıştır.
1937 – 1938 ders yılında eğitim bu yeni binada başlamıştır.
1938-1939 ders döneminde Gödene (Altınyaka) ve Adrasan halkı okul binası yaptırarak buralarında okulları da açılmıştır.
1940 yılında 3 yıl eğitim süreli Eğitmenli okullar açılmıştır. 1944 yılından başlamak üzere tüm köylerimize okul yapılmış, hatta bazı köylerimizde 1 den fazla okul yapılmıştır. Bu gün ova köyleri hariç bu okulların hepsi kapanmıştır. Bunlarla ilgili bilgiler Kapanan okullarımız bölümünde mevcuttur.
1958 yılında Kumlucanın ilçe olması ile Maarif Memurluğu kurulmuş ve 1961 yılında İlöğretim müdürlüğü olmuştur. 1983 yılında da ilçe milli eğitim müdürlüğü olmuştur.
Bundan sonraki dönemlerde;
- 1965 yılında ilk ortaokul,
- 1973 yılında ilk Lise
- 1997 yılında ilk Yüksek Okul
- 2015 yılında da ilk Fakülte açılmıştır.
Bunlarla ilgili bilgiler ilgili bölümlerinde mevcuttur.